Inwestowanie na giełdzie zaczyna się od wyboru odpowiedniego rodzaju akcji. Rodzaje akcji – zwykłe, uprzywilejowane i inne – określają zakres praw udziałowca oraz sposób uczestnictwa w zyskach i zarządzaniu spółką.
Świadomy inwestor dobierze typ akcji pod kątem:
- oczekiwanego dochodu,
- poziomu ryzyka,
- wpływu na decyzje korporacyjne.
Poznanie czterech głównych typów akcji pozwala świadomie budować portfel i unikać nieoczekiwanych ograniczeń.
Definicja akcji
Kodeks spółek handlowych definiuje akcję jako papier wartościowy (obecnie w pełni zdematerializowany – istniejący wyłącznie w formie zapisu w rejestrze akcjonariuszy lub w KDPW), który reprezentuje udział w kapitale zakładowym spółki akcyjnej.
Emisja może obejmować różne klasy akcji, które różnią się m.in.:
- prawem głosu na walnym zgromadzeniu,
- prawem do dywidendy,
- uprzywilejowaniem przy podziale majątku likwidacyjnego (tylko jeśli statut tak stanowi; w praktyce rzadko stosowane w spółkach publicznych),
- formą – imienną lub na okaziciela.
Zrozumienie tych cech pomaga inwestorom świadomie komponować portfel inwestycyjny.
1. Akcje zwykłe
Akcje zwykłe to najpowszechniejszy instrument udziałowy. Każda akcja daje:
- prawo głosu na walnym zgromadzeniu (zwykle 1 głos na akcję),
- proporcjonalne prawo do dywidendy,
- udział w majątku likwidacyjnym po zaspokojeniu wierzycieli i akcjonariuszy uprzywilejowanych.
Przykłady spółek z akcjami zwykłymi:
- PKN Orlen – dywidenda 6,00 zł na akcję za rok 2024 (stopa dywidendy ~6,8% przy kursie ~88 zł; dzień dywidendy 14.08.2025, wypłata 01.09.2025 – uchwała WZ z 2025 r.)
- CD Projekt – wyłącznie akcje zwykłe, wysoka płynność obrotu, dywidendy ustalane przez WZ w zależności od wyników finansowych
2. Akcje uprzywilejowane
Akcje uprzywilejowane oferują inwestorom preferencje w wypłacie dywidendy lub głosowaniu. Mogą mieć m.in.:
- uprzywilejowanie co do głosu – maksymalnie 2 głosy na jedną akcję,
- uprzywilejowanie co do dywidendy – maksymalnie 50% powyżej dywidendy z akcji nieuprzywilejowanej,
- wymóg imienności (z wyjątkiem akcji niemych).
Skumulowane i nieskumulowane dywidendy
- Skumulowane – niewypłacone dywidendy kumulują się i muszą być wypłacone w ciągu 3 lat obrotowych (dotyczy akcji niemych).
- Nieskumulowane – niewypłacone dywidendy przepadają po zakończeniu roku obrotowego, jeśli statut nie przewiduje ich wyrównania.
Uwaga: W obrocie publicznym na GPW w 2025 r. praktycznie nie występują notowane serie akcji uprzywilejowanych, choć historycznie zdarzały się wyjątki w mniejszych spółkach lub na NewConnect.
3. Akcje nieme
Akcje nieme to podtyp akcji uprzywilejowanych. Nie dają prawa głosu, lecz zapewniają:
- uprzywilejowanie co do dywidendy – statut spółki określa jej wysokość lub sposób ustalania; może być stała lub zmienna, ale akcjonariusz ma prawo do jej wyrównania w kolejnych latach (maksymalnie do 3 lat),
- pierwszeństwo przed akcjami zwykłymi przy podziale majątku likwidacyjnego (tylko jeśli statut tak stanowi),
- możliwość kumulowania niewypłaconych dywidend do 3 lat.
Uwagi praktyczne:
Na GPW są bardzo rzadko spotykane. Częściej występują w spółkach prywatnych lub rodzinnych, gdzie właściciele chcą pozyskać kapitał bez oddawania kontroli nad firmą.
4. „Złota akcja”
Termin „złota akcja” nie oznacza odrębnego instrumentu giełdowego dostępnego dla inwestorów indywidualnych. Nie jest pojęciem ustawowym – to określenie publicystyczne i doktrynalne opisujące szczególne uprawnienia przyznane Skarbowi Państwa lub innemu podmiotowi w statucie spółki lub wynikające z ustaw szczególnych.
Mechanizmy obejmują m.in.:
- ograniczenia prawa głosu dla pozostałych akcjonariuszy,
- prawo do wskazania członka rady nadzorczej,
- katalog decyzji wymagających zgody państwa (np. strategiczne fuzje, sprzedaż aktywów lub zmiana statutu spółki).
Przykłady spółek: PZU, PKN Orlen, PGE, Tauron
Tabela porównawcza rodzajów akcji
Rodzaj akcji |
Prawo głosu |
Prawo do dywidendy |
Priorytet likwidacyjny |
Forma |
Przykład spółki |
|---|---|---|---|---|---|
Zwykłe |
tak (1:1) |
|
ostatnie |
na okaziciela/imienne |
PKN Orlen, CD Projekt |
Uprzywilejowane |
max 2:1 |
max +50% |
pierwszeństwo* |
imienne |
brak w obrocie publicznym |
Nieme |
nie |
statutowe, z prawem wyrównania |
pierwszeństwo* |
na okaziciela/imienne |
rzadko na GPW |
„Złota akcja” |
weto/statutowe |
brak/standardowe |
brak |
imienne/statutowe |
PZU, PKN Orlen, PGE, Tauron |
* – tylko jeśli statut tak stanowi.
Cechy dodatkowe akcji
- Umorzenie akcji – może być dobrowolne, przymusowe lub warunkowe, jeśli statut spółki to przewiduje. Dotyczy każdego rodzaju akcji.
- Zamiana klasy lub formy akcji – możliwa, jeśli statut i uchwała WZ na to pozwalają (np. imienne ↔ na okaziciela, zwykłe ↔ uprzywilejowane). Wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców KRS.
Rodzaje akcji – Jak wybrać odpowiedni typ akcji?
Dla inwestora indywidualnego na giełdzie dostępne są głównie:
- akcje zwykłe,
- akcje uprzywilejowane (jeśli dana spółka je emituje i są notowane),
- akcje nieme (rzadko spotykane na GPW).
„Złota akcja” nie jest instrumentem inwestycyjnym – to narzędzie kontroli właścicielskiej i publicznej.
Podsumowanie
Znajomość rodzajów akcji – zwykłych, uprzywilejowanych, niemych oraz tzw. „złotej akcji” – pozwala inwestorom świadomie dobierać portfel zgodnie z profilem ryzyka i celami finansowymi.
Świadomy inwestor powinien:
- rozumieć różnice w prawach głosu, dywidendzie,
- znać dodatkowe mechanizmy statutowe, takie jak umorzenie czy zamiana klasy akcji,
- wiedzieć, że kumulacja dywidendy wprost uregulowana jest tylko dla akcji niemych, a w innych przypadkach zależy od zapisów statutu,
- pamiętać, że „złota akcja” nie jest instrumentem inwestycyjnym, lecz narzędziem zapewniającym kontrolę nad spółką strategiczną.
Dzięki temu można unikać nieporozumień, lepiej oceniać ryzyko i świadomie budować strategię inwestycyjną.